Rozwój dziecka

CHARAKTERYSTYKA OKRESÓW ROZWOJOWYCH DZIECKA

(Fragmenty skryptu “Psychologia rozwojowa dziecka”)

 Pracując z dziećmi musimy zdać sprawę z tego, że do dziecka nie można podchodzić tak, jak do osoby dorosłej. Apostoł Paweł zostawił nam osobiste świadectwo rozwoju, jaki miał miejsce w jego życiu. Wyraził je słowami: “Gdy byłem dziecięciem, mówiłem jak dziecię, myślałem jak dziecię, rozumowałem jak dziecię; lecz gdy na męża wyrosłem, zaniechałem tego, co dziecięce” (1 Kor. 13; 11).

Musimy wpierw zdefiniować kim jest dziecko. Bardzo uproszczoną definicję zawiera zdanie:

Dziecko, to człowiek nie gotowy, lecz będący jeszcze w rozwoju.

Przez słowo "rozwój" rozumiemy zmiany, jakie zachodzą w dziecku, w jego całej strukturze fizycznej i duchowej. Dlatego nie możemy patrzeć na dziecko jak na miniaturkę człowieka dorosłego, lecz należy patrzeć jak na kogoś, kto się ustawicznie zmienia, kto nie jest jeszcze gotowym człowiekiem. Nie można przypisać dziecku motywów osoby dorosłej, posądzając np. o "złe serce", ponieważ dziecko jeszcze nie obmyśla swego zachowania ani nie przewiduje konsekwencji danego postępku. Ono reaguje najczęściej w sposób bezmyślny. Ten rozwój dziecka nie przebiega równomiernie, lecz ma charakter skokowy. W pewnych okresach przebiega on w tempie przyśpieszonym, w innych jest zwolnione.

Niżej zamieszczona tabelka ukazuje w sposób umowny ten przebieg w poszczególnych latach życia dziecka.

Okresy rozwojowe dziecka są ustalone według różnych wariantów. Prezentowany tutaj podział został dokonany przez prof. Kreutz'a w oparciu na okresach intensywnego i zwolnionego tempa rozwoju fizycznego. Rozwój psychiczny został podzielony na sześć etapów:

1. 0 - 5 lat - wczesne dzieciństwo, intensywny rozwój

2. 5 - 7 lat - pierwszy zastój, zwolnione tempo rozwoju

3. 7 - 11 lat - późniejsze dzieciństwo, intensywny rozwój psychiczny

4. 11 - 14 lat - okres przedpubertalny, czyli przekory, drugi zastój, okres przejściowy

5. 14 - 17 lat - okres pubertalny, intensywny rozwój

6. 17 - 21 lat - okres harmonizacji, zwolnione tempo rozwoju

Patrząc na ogólne cechy rozwoju psychicznego, dokonujemy podziału na okres do 11 roku życia, w którym dokonuje się wykształcenie prymitywnych funkcji psychicznych. Oraz na drugi okres, który przebiega pod wpływem budzącego się i rozwijającego popędu płciowego. W tym okresie ma miejsce również wykształcenie bogatego życia uczuciowego i związanych z nim funkcji intelektualnych.

Przy omawianiu poszczególnych okresów rozwojowych należy pamiętać o wielu zasadniczych różnicach występujących pomiędzy chłopcami i dziewczynami

Wczesne dzieciństwo.

W pracy katechetycznej spotykamy się z dziećmi najwcześniej od 4 roku życia.

Dzieci są jeszcze mało samodzielne i wymagają częstej pomocy ze strony osób starszych przy prostych czynnościach jak np. ubieranie się, mycie. Dziecko może znać już około 1000 słów, chociaż nie potrafi nimi się posługiwać. Takie dziecko posiada bardzo krótkotrwałą koncentrację, o czym należy pamiętać podczas organizowania dla niego zajęć w postaci gier i zabaw. Jest chwiejne uczuciowo i wrażliwe na zmiany w otoczeniu. W wieku około pięciu lat wchodzi w "wiek pytań"

Pierwszy zastój.

Okres ten jest nazywany inaczej wiekiem przedszkolnym.

Najważniejsze cechy to:

- egocentryzm; dziecko widzi siebie w centrum świata i interesuje się sobą

- animizm; ożywianie przedmiotów martwych, które czują, mówią, myślą

- świat realny i zmyślony jest bez rozgraniczenia; zmieszanie tego co naturalne z cudownym, rozbudzona fantazja, dziecko zmyśla (bujna fantazja) a nie kłamie.

- stawianie pytań; ciekawość świata i zjawisk

- uznawanie autorytetu; każdy dorosły jest wzorem do naśladowania, słowa, gesty

- uczuciowość; jeszcze uboga, brak uczuć wyższych, trwałych, łatwowierne, lubi akcje, nie znosi refleksji, należy ciągle utrzymywać jego uwagę.

Należy przemawiać do oczu dzieci a nie do ich uczuć. Pod koniec tego okresu dzieci są kapryśne i uciążliwe dla otoczenia.

Późniejsze dzieciństwo.

Jest to młodszy wiek szkolny.

Główną cechą tego okresu jest:

- zwrot dziecka od egocentryzmu w kierunku świata, który je otacza.

- zainteresowanie światem, dziecko pragnie go poznawać.

- rozgraniczenie świat realnego i zmyślonego, zanika animizm.

- duże zainteresowanie przygodami, szczególnie u chłopców, którym imponuje silny bohater, rycerz (zainteresowanie historiami biblijnymi takich bohaterów jak, Józef, Mojżesz, Gedeon, Samson, Goliat).

- zainteresowanie rzeczami konkretnymi (fakty) i praktycznymi, lubi majsterkować, rozkręcać i hodować, chce wszystkiego doświadczyć (okres realiów)

Myślenie dziecka w tym okresie cechuje artyficjalizm i finalizm, tzn. że to co nas otacza jest czyimś dziełem, nie powstało przypadkowo i istnieje dla określonego celu. Lecz dziecko jeszcze nie filozofuje, interesuje się jedynie budową świata. Dziecko ma ogólnie dobre samopoczucie i równowagę ducha. Chętnie słucha poleceń, lubi przymilać się.

Okres ten jest również nazwany "złotym okresem pamięci"

Okres przedpubertalny, drugi zastój.

Nazywany również okresem przekory. Dlatego też dziecko w tym okresie jest trudne dla otoczenia. Zachodzą w nim duże przemiany.

- Na pierwszym miejscu zachodzą gruntowne zmiany fizjologiczne w organizmie dziecka a na czoło wysuwa się dojrzewanie płciowe wywołane budzeniem się pewnych gruczołów, dotąd zahamowanych. Gruczoły dokrewne wydzielają hormony, które przedostają się do organizmu za pośrednictwem krwiobiegu. Możemy zaobserwować wzmożoną działalność gruczołów płciowych i gruczołu tarczycy. Budzi się instynkt seksualny dziecka, który wywiera ogromny wpływ na jego system nerwowy.

- Dokonuje się gruntowna przebudowa psychiki dziecka, następuje zwrot od obiektywizmu do subiektywizmu. Dziecka interesuje się głównie własnym wnętrzem, samym sobą (odkrycie jaźni). Jest to czas samotności, refleksji i pisania pamiętników. - Na skutek zachodzących przemian w sferze uczuciowej i intelektualnej, dziecko przeżywa stany przykre dla siebie, ma złe samopoczucie, rozdrażnienie, niepokój, zmienność nastrojów, osłabienie zdolności do wysiłku. Nie czuje się sobą, ponieważ nie jest już dzieckiem i nie jest jeszcze człowiekiem dorosłym. Ten stan prowadzi do częstych konfliktów z otoczeniem. Często próbują stany uczuciowe maskować pozerstwem i arogancją. Można zauważyć dużą niechęć do osób starszych, szczególnie do rodziców. Są szybkie do awantur, zuchwalstwa i dzikości.

Inną cechą charakterystyczną dla tego okresu jest osłabienie zdolności intelektualnych, co przejawia się brakiem szerszego zainteresowania, obojętnością i nudą. Występuje też bardzo wyraźnie negatywny stosunek do młodszych dzieci, na które patrzą z góry.

Charakterystyczny jest też stosunek do osób przeciwnej płci. Chłopcy i dziewczęta unikają siebie nawzajem, nawet ignoruję siebie otwarcie. Jest to szczególnego rodzaju zainteresowanie płcią przeciwną w tym wieku.

Okres pubertalny.

Jest to koniec okresu przekory. Główną cechą tego etapu rozwoju jest rozpoczęcie właściwego funkcjonowania gruczołów płciowych, u dziewcząt jest to pierwsza menstruacja, a u chłopców, pierwszy nocny wytrysk nasienia (polucja). Jest to początek nowego okresu tzw. okresu dojrzewania, pokwitania lub dorastania.

Najbardziej widoczną cechą w tym okresie jest hegemonia życia uczuciowego. Dziecko staje się nerwowe, łatwo się męczy i jest pobudliwe pod wpływem zmian zachodzących w organizmie. Chciałoby ono uczynić coś dla szczęścia własnego i innych, szuka nowych przyjaźni, zwierza się ze swoich myśli i uczuć. Jest zdolne do poświęceń, jest solidarne.

Rozwijają się w tym czasie uczucia etyczne i estetyczne, budzi się uczucie miłości do ojczyzny, przyrody, świata zwierzęcego (ekologia). Obdarza dużą dozą uczucia swoje ideały, są to często nieosiągalni bohaterowie, gwiazdy filmu i estrady.

W sferze uczuciowej pojawiają się stany skrajne, łatwo przechodzi od miłości do nienawiści, od uwielbienia do pogardy. Rozbudzone życie uczuciowe sprawia, że dziecko interesuje się same sobą, jest to znów okres egocentryzmu. Chce samo kierować swoim życiem, dąży do samodzielności i niezależności, odrzuca dotychczas uznawane autorytety. Chce postępować według własnych myśli i planów, co prowadzi do postawy napuszoności i zarozumiałości. Jest bardzo krytyczne w stosunku do otoczenia i istniejącego porządku. Zaczyna kształtować się światopogląd, zainteresowanie problemem początku świata, istnienia Boga, sensu życia i normami etycznymi.

Zauważamy poważne zmiany w rozwoju intelektualnym. Pojawia się zainteresowanie takimi zagadnieniami jak, ojczyzna, sprawiedliwość, dobro, piękno, prawda. Dzieci zaczynają miewać reformatorskie pomysły, chciałyby pozmieniać wszystko w tym świecie, aby powstał lepszy świat.

W sferze fizycznej następuje rozbudzenie erotyzmu, oraz wzajemne ustosunkowanie się do osób przeciwnej płci. W przeciwieństwie do poprzedniego okresu, teraz występuje wzajemne przyciąganie jest to czas westchnień i pierwszej miłości. Problemem tego okresu jest szukanie ujścia dla rozbudzonego instynktu płciowego w samogwałcie, co może doprowadzić do wytworzenia złych nawyków.

Czynnik sprzyjający wychowaniu, to skłonność do samowychowania. Występuje duże zainteresowanie zagadnieniami kształcenia charakteru i woli.

Dziecko zaczyna poważnie myśleć o swojej przyszłości, układa plany i marzy.

Okres harmonizacji.

Jest to piękny czas, kiedy młody człowiek czuje w sobie falę energii, zapału, entuzjazmu i odwagi. Spogląda trzeźwo na świat i swoją przyszłość. Tempo rozwoju fizycznego zaczyna słabnąć, pod względem płciowym jest już dojrzały. Na czoło wysuwa się życie intelektualne, dominuje rozsądek i rozum. Pojawia się tendencja do harmonizacji, czyli równowagi.

Dziecko staje się prawie gotowym człowiekiem, którego dalszy rozwój przebiega w zależności od drogi życia, jaką będzie podążać.

Henryk Hukisz

__________________________________________________

Powyższy tekst jest fragmentem skryptu, jaki używany był na seminariach dla katechetów Kościoła Zielonoświątkowego w Polsce. Służba Ketechetyczna przygotowywała w latach 80-tych i 90-tych ubiegłego wieku katechetów do pracy w charakterze nauczycieli Szkółek Niedzielnych.

Dyrektorem tej służby była Danuta Hukisz.